This article was written for the course Science Communication and Journalism 2025.

Van buik naar brein: helpen probiotica echt tegen stress en somberheid?

By Vera Huitema

In de supermarkt, bij de drogist en op social media kom je ze overal tegen: drankjes, yoghurtjes en pilletjes met daarin ‘goede bacteriën’. Ze zouden je darmen gelukkiger maken en daarbovenop ook onze stemming verbeteren. Maar is dat wel zo?

‘Je goed voelen begint van binnen’ belooft de slogan van een populair yoghurtmerk met probiotica. En die ‘binnenkant’ blijkt vooral je darmen te zijn. De yoghurt zit vol met ‘goede bacteriën’, die via je darmen positieve effecten zouden hebben door heel je lichaam.

Achter deze zelfzorgtrend schuilt een groeiende belangstelling van wetenschappers voor het zogeheten darmmicrobioom: de miljarden bacteriën in onze darmen. Deze bacteriën blijken een grote rol te spelen in ons immuunsysteem, onze hormoonhuishouding en zelfs onze hersenfunctie. Maar hoeveel invloed hebben die bacteriën echt op hoe we ons voelen? En kunnen we door ‘goede bacteriën’ aan onze voeding toe te voegen iets doen tegen stress of somberheid, of is dat vooral een hype?

Van muis naar mens

Bij dieren lijken bacteriepapjes in de voeding wél iets met het brein te doen. Zo bleek bij muizen dat specifieke probiotica stressreacties en zelfs depressie-achtige symptomen te verminderen.

Maar hoe zit dat bij mensen? Tot nu toe waren de onderzoeksresultaten wisselend. Sommige studies toonden een klein effect aan op onze stemming, en andere überhaupt geen effect. Maar onderzoekers van de Universiteit Leiden vonden onlangs sterkere aanwijzingen. Ze gaven gezonde proefpersonen wekenlang supplementen met gezonde bacteriën en hielden vervolgens bij hoe mensen zich voelden door middel van vragenlijsten en korte testjes. En jawel: ‘negatieve gevoelens begonnen al na twee weken af te nemen’, vertelt Laura Steenbergen, één van de onderzoekers aan de Universiteit Leiden.

Probiotica om de balans te herstellen

Er zijn ook verklaringen voor waarom die gezonde bacteriën iets met onze gezondheid doen. Ieder mens draagt een unieke verzameling van miljarden micro-organismen met zich mee, waarvan de meeste zich in de dikke darm bevinden. Dat helpt niet alleen met het verteren van voedsel, maar communiceert ook met de hersenen via zenuwbanen, hormonen en het immuunsysteem. ‘Het is niet voor niets dat we de darmen ook wel ons tweede brein noemen’, zegt Steenbergen. 

Wanneer het microbioom uit balans raakt, bijvoorbeeld na een antibioticakuur, kunnen daarom zowel lichamelijke als mentale klachten ontstaan. In een gezond microbioom leven allerlei bacteriën in evenwicht met elkaar, maar dat evenwicht is kwetsbaar. Hier komen probiotica in beeld: die kunnen helpen om tijdelijke verstoringen op te vangen. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat ze diarree na antibiotica kunnen helpen voorkomen. 

Opvallend genoeg blijven de probiotica zelf meestal niet in de darm hangen. Ze vestigen zich dus niet permanent in het microbioom. Hoe hebben ze dan tóch effect? Je kunt volgens Steenbergen het darmmicrobioom zien als een voetbalteam. ‘Probiotica veranderen het team niet, maar geven extra coaching aan de spelers. Zo helpen ze het systeem beter te functioneren.’

Toevalstreffer 

Of probiotica ook iets kunnen betekenen bij psychische klachten was lange tijd onduidelijk. Onderzoek van Steenbergen en haar collega’s biedt nu mogelijk meer inzicht. Zij keken naar de invloed van probiotica op de emotieregulatie bij jonge, gezonde volwassenen. Waar eerdere studies enkel psychologische vragenlijsten gebruikten, voegde dit onderzoek iets nieuws toe: dagelijkse stemmingsmetingen. 

‘Het was eigenlijk een toevalstreffer,’ zegt Steenbergen. ‘Omdat deelnemers elke dag hun stoelgang bijhielden, vroegen we ook hoe het met ze ging. En juist dáár zagen we het effect: hun negatieve gevoelens namen af.’ 

Wat als negatief werd ervaren, mochten deelnemers zelf bepalen. ‘Dat maakt het wetenschappelijk lastig te specificeren’, erkent Steenbergen, ‘maar het biedt ook ruimte om persoonlijke ervaringen mee te nemen.’ Volgens haar is juist dat de kracht van dit onderzoek. De combinatie van dagelijkse metingen en ruimte voor persoonlijke beleving maakte het mogelijk om subtiele stemmingsveranderingen zichtbaar te maken. Iets wat eerdere studies mogelijk hebben gemist.  

De probiotica bleken vooral negatieve gevoelens te remmen, zoals angst, somberheid en stress. En dat is fijn, want traditionele antidepressiva zwakken zowel negatieve als positieve emoties af. ‘Maar, minder negatieve gevoelens betekent niet automatisch dat je je beter voelt’, zegt Steenbergen. ‘Het is niet zo dat als somberheid afneemt, blijdschap toeneemt. Dat zijn aparte systemen in je brein.’

Duwtje in de goede richting

Kunnen we probiotica dan ook als medicijn inzetten? De gedachte ligt voor de hand. Ze lijken immers invloed te hebben op onze stemming. Volgens psychiater Benno Haarman is daarvoor het effect van probiotica te subtiel. ‘Het is geen medicijn dat klachten actief wegneemt, zoals een antidepressivum dat kan doen’, zegt hij. ‘Maar het zou wel kunnen bijdragen aan stabiliteit. Bijvoorbeeld bij een depressie, als je al uit het diepste dal bent. Dan zou het net kunnen helpen om een terugval te voorkomen.’

Bovendien merkt Haarman in de spreekkamer dat patiënten vaak enthousiaster zijn over probiotica dan over de klassieke therapieën. Ze ervaren het als iets gezonds en natuurlijks. ‘Zolang het dan veilig is, weinig bijwerkingen heeft en het helpt mensen om net iets beter te functioneren, hoeft het effect niet wereldschokkend te zijn om toch van waarde te zijn.’ 

Steenbergen sluit zich daarbij aan. ‘Ik zie probiotica meer als een soort extra’, zegt ze. ‘Het is geen medicijn en hopelijk wordt het dat ook nooit. Maar soms kan het gewoon net dat duwtje in de goede richting geven.’

Probiotica: hype of hulp?

Heeft het dus zin om yoghurtjes, drankjes en supplementen met probiotica in te slaan als je even niet zo lekker in je vel zit? Misschien, maar verwacht er geen wonderen van zegt Steenbergen.

‘De eerste stap is eigenlijk simpel’, zegt Steenbergen. ‘Genoeg vezels eten, voldoende drinken, goed bewegen. Dat zijn dingen die écht goed zijn voor je darmen.’ Tegelijkertijd voegt ze toe: ‘Stel dat je in een periode zit waarin je darmen van slag zijn of je minder goed eet, dan is het helemaal niet zo’n slecht idee om probiotica te proberen.’ 

Haarman is hier iets voorzichter. Het effect van probiotica kan per persoon erg verschillen en er is nog veel onderzoek nodig om echt duidelijk te maken in welke mate probiotica effect hebben.  

Kies je ervoor om probiotica te gebruiken? Let dan goed op wat erin zit. ‘Veel producten die je in de winkel koopt bevatten maar twee of drie stammen’, vertelt Steenbergen. ‘Als we dan weer denken aan het voetbalteam: je hebt meer aan negen verschillende coaches dan aan twee dezelfde. Hoe meer verschillende stammen, hoe breder het effect.’

Maar, waarschuwt ze ook: ‘Baat het niet, schaadt het niet, gaat niet altijd op. Probiotica kunnen interacties geven met medicijnen of juist ongewenste effecten veroorzaken bij mensen met onderliggende darmziektes.’ Kijk dus altijd naar wat voor jou werkt en vergeet vooral de basis niet: vezels, beweging en genoeg water blijven de belangrijkste ingrediënten voor een gezonde darm.